धनगढी, भदौ १४ : गौरा पर्व सुदूरपश्चिम प्रदेशमा हर्षोल्लासपूर्वक मनाउने पर्व हो । भगवान् शिव–पार्वतीको पूजा गरेर मनाइने गौरा पर्व भाद्र शुक्लपञ्चमीबाट सुरु भएको छ । यो पर्वको पहिलो दिन बिहीबार बिरुडा भिजाउने कार्य गरिएको थियो । यो दिनलाई ‘बिरुडा पञ्चमी’ पनि भन्ने गरिन्छ ।
गौरा पर्वको प्रसाद मानिएको बिरुडाका लागि पाँच प्रकारका गेडागुडी प्रयोग गरिन्छ । सुदूरपश्चिम प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका उपकुलपति डा. टिएन जोशीका अनुसार बिरुडाका लागि खास गरेर गहत, चना, केराउ, मटर र गुराँस प्रयोग गरिन्छ । विधिवत् कर्मकाण्ड विधि र फाग, माङ्गल गाउँदै बिरुडालाई पवित्र तामपत्र वा पित्तलको भाडामा मिलाइन्छ । त्यसपछि माङ्गलिक पूजाआजाका साथ व्रतालु महिलाले बिरुडा भिजाउने गर्दछन् ।
अष्टमीसम्म मनाइने गौरा पर्वको दोस्रो दिन बिरुडालाई धुने र सप्तमीका दिन व्रतालु महिला खेतमा गएर धान, बलु, कुस, दुबो र साउँ गरी पाँच प्रकारका बिरुवालाई गौराका रूपमा भित्र्याउने र पूजा गर्ने चलन रहेको छ । यस दिन गौरालाई डालोमा राखेर गीत गाउँदै नचाउने पनि गरिन्छ । गौराको महत्वपूर्ण दिन अष्टमी हो । यस दिनलाई गौराष्टमी, दुर्वाष्टमी वा अटवाली पनि भन्ने गरिन्छ । लौकिक मान्यतानुसार गौराकी सौताका रूपमा ‘सन्ज्या’ लाई ल्याएर ‘दुर्वा’ अर्थात् दुबोको पूजा हुने गरेकाले दुर्वाष्टमी भन्ने गरेको उपकुलपति जोशीको भनाइ छ ।
गौरा मनाउने क्षेत्रमा दुर्वाष्टमीको विशेष महत्व छ । यो दिन तागाधारी नारीले पवित्र धागोबाट निर्माण गरिएको दुबोधागोलाई विधिपूर्वक अभिमन्त्रित गरी धारण गर्ने चलन रहेको छ । अष्टमी अर्थात् गौरा समापनको दिन व्रतालु महिलाले घरपरिवारलाई प्रसादका रूपमा बिरुडा बाँड्ने र ग्रहण गर्ने चलन रहेको छ । गौरा पर्व महिलाले सौभाग्य, सुख, शान्ति र समृद्धिका लागि गरिने धार्मिक अनुष्ठान हो ।
धार्मिक कथन अनुसार पार्वतीले महादेवलाई पति पाउँ भनेर अनुष्ठान गरेको हुनाले गौरा पर्व मनाउने चलन सुरु भएको हो । पौराणिक कालमा हिमालयपुत्री पार्वतीले महादेवलाई पति पाउँ भनी बालुवाको शिवलिङ्ग बनाएर १२ वर्षसम्म कष्टसाध्य तपस्या गरेको किंवदन्ती छ । लामो तपस्यापश्चात् वरदान पाएर पार्वतीले महादेव अर्थात् शिवलाई पति बनाउन सफल भएको धार्मिक मान्यता अनुसार गौरा पर्व मनाइँदै आएको जोशीले उल्लेख गर्नुभयो ।
शिव र पार्वतीको पूजाआराधना एवं व्रत अनुष्ठानबाट सुस्वास्थ्य, शौभाग्य र समृद्धि प्राप्त हुने जनविश्वास रहेको छ । प्रदेशको विभिन्न पहाडी जिल्लासहित कैलाली, कञ्चनपुरमा पहाडबाट तराई झरेका समुदायले धुमधामका साथ गौरा पर्व मनाउने चलन रहेको छ । गौरा पर्व समापनसँगै फागु, चैत, धुमारी, चाँचरी जस्ता लोकगीत गाउँदै डेउडा खेल्ने र रमाउने चलन छ ।
