१२ चैत, काठमाडौँ : नेपाल र भूटानबीचको ऐतिहासिक द्वन्द्वका पीडितमध्ये एक नाम हो मनोरथ खनाल। आफ्नो पहिचानको लडाइँमा जन्मभूमिबाट विस्थापित भएका उनले नेपालमा शरणार्थीको अपमान सहँदै अमेरिका पुगेर आफूलाई स्थापित गर्नुभएको छ। भूटानमा सुरक्षित जीवन बिताइरहेका हजारौं नेपालीभाषीहरूमध्ये खनाल परिवार पनि एक थियो, जसलाई अचानक निर्दयी शासनले जरो उखेल्ने आदेश दियो।
भूटानबाट जबरजस्ती निष्कासन: पहिचानमाथिको प्रहार
भूटानी शासकहरूको ‘एक जाति, एक भाषा, एक संस्कृति’ नीति नेपालीभाषीहरूका लागि अस्तित्व मेट्ने अभियान बनेको थियो। मनोरथ खनालका हजुरबुबा-आमा, बाबु-आमा पुस्तौंसम्म भूटानमै बसे पनि ‘विदेशी’ करार गर्दै उनीहरूलाई देशनिकाला गरियो।
मनोरथले आफ्नो बाल्यकालको सपना देख्न नपाउँदै सडकमा भोकै भौतारिनुपर्यो। सरकारी सुरक्षा फौजको अत्याचार, घर जलाइएकाले आफू जन्मेको ठाउँ नै नरहेको पीडा र उज्ज्वल भविष्यको अनिश्चितताले उनको बाल्यकाल तुवाँलोमा हरायो।
नेपालमा शरणार्थीको कठिन जीवन: अस्तित्वको संघर्ष
नेपालमा ओखलढुंगा, झापा र मोरङका शिविरहरूमा शरण लिएका भूटानी नेपालीहरूको अवस्था भयावह थियो। दानमा पाइने खानाले पेट पाल्दै, अरूको दया-टेक्नोलोजीमा भर पर्दै बाँच्नुपथ्र्यो। मनोरथ खनालले पनि सोही परिस्थितिबाट गुज्रिए।
तर उनले परिस्थितिलाई चुनौतीका रूपमा लिए। शरणार्थी शिविरमा पढाइ जारी राखे, अंग्रेजी सुधार्न कडा मेहनत गरे, अनि समुदायका लागि सामाजिक काममा लागे। भूटानबाट निकाला गरिए पनि आफ्नो मौलिकता मेट्न नदिने अठोटका साथ उनी अघि बढे।
तेस्रो मुलुक पुनर्वास: नयाँ अवसरको ढोका
२००० को दशकमा संयुक्त राष्ट्रसंघीय शरणार्थी पुनर्वास योजनाअन्तर्गत हजारौं नेपालीभाषी भूटानीहरू तेस्रो मुलुक स्थानान्तरण भए। मनोरथ खनाल पनि अमेरिका प्रवेश गर्न सफल भए। तर यहाँ नयाँ चुनौतीहरू उनको पर्खाइमा थिए।
भाषा, संस्कार, समाज—सबै नयाँ। तर उनले हिम्मत हारेनन्। मेहनती स्वभाव, शिक्षाप्रतिको लगाव र आत्मनिर्भरताको बाटो समाते। मजदुरीदेखि जागिर, समाजसेवा हुँदै उनी अमेरिका स्थित नेपाली समुदायका लागि मार्गदर्शक बने।
अमेरिकामा स्थापित नेपाली नेता
आज मनोरथ खनाल अमेरिका बसेर नेपाली समुदायको हकहितका लागि लडिरहेका छन्। उनले आफूजस्तै विस्थापितहरूको आवाज बुलन्द गर्दै आफ्नो संघर्षलाई मिसाल बनाएका छन्। नेपाली पहिचानको संरक्षणमा जुटेका उनी नेपाली भाषा, संस्कृति, धर्म, सामाजिक एकताको अभियन्ताका रूपमा स्थापित भएका छन्।
निष्कर्ष: संघर्षको अर्को नाम मनोरथ खनाल
मनोरथ खनालको जीवन एक प्रेरणादायी संघर्षगाथा हो। विस्थापन, शरणार्थी जीवन, गरीबी, अपमान र अप्ठ्याराबीच उनले आफ्नो सपना साकार पार्न सफल भए। उनी भन्छन्—
“म जन्मिएको देशले मलाई छोड्यो, तर मैले आफ्नो आत्मविश्वास कहिल्यै छोडिनँ। संघर्ष नै मेरो शक्ति हो।”
मनोरथ खनाल केवल एउटा नाम होइन, बरु हजारौं विस्थापितहरूको प्रतिनिधित्व गर्ने एउटा युगीन कथा हो।
