काठमाडौँ, भदौ १४ : भूकम्प गएको एक दशक पूरा हुँदासमेत गुम्बा पुनर्निर्माणले पूर्णता पाएको छैन । विसं २०७२ वैशाख १२ गते गएको भूकम्प त्यसपछि आएका परकम्पका कारण देशैभर बौद्ध धर्मावलम्बीका २१५ गुम्बा भत्किएका थिए । ऐतिहासिक एवं पुरातात्त्विक सम्पदा पुनर्निर्माण गर्ने क्रममा सबैभन्दा ढिलो गरी गुम्बाको हुन पुगेको हो ।
पुरातत्त्व विभागका महानिर्देशक सौभाग्य प्रधानाङ्गका अनुसार भूकम्पमा २१५ गुम्बा भत्किए पनि १० वर्षमा पाँच वटा पुनर्निर्माण भएका छन् भने ५७ वटा निर्माणको चरणमा छन् । “गुम्बा भत्किएपछि गुम्बा व्यवस्थापन समितिमार्फत पुनर्निर्माण प्राधिकरणबाट गर्ने भनियो । हामी दरबार, मन्दिर, घरलगायत ऐतिहासिक संरचना पुनर्निर्माण गर्नतिर लाग्यौँ, प्रधानाङ्गले भन्नुभयो, “अन्तिममा पुनर्निर्माण प्राधिकरण विघटन हुने क्रममा हामीलाई २०७८ असोज ४ गते गुम्बा हस्तान्तरण गरियो । त्यसैले जति गुम्बा पुनर्निर्माण हुनुपर्नेमा त्यति हुन सकेन ।” आफूहरूलाई ढिला गरी गुम्बा पुनर्निर्माण गर्न जिम्मा दिइएकाले कम गुम्बा बनेको उहाँले दाबी गर्नुभयो । विभागले पुनर्निर्माण गर्ने जिम्मा आएपछि पछिल्लो समय गुम्बा बनाउने काम जारी रहेको जनाएको छ ।
पुनर्निर्माण गर्न बाँकी १५३ गुम्बा निर्माण कार्य सुरु नै नभएकाले करिब पाँच वर्ष समय लाग्न सक्ने महानिर्देशक प्रधानाङ्गले बताउनुभयो । “अझै १५३ गुम्बाको पुनर्निर्माण गर्न बाँकी छ । बजेट समयमै उपलब्ध भएमा तीन/चार वर्षमा पूरा गरिसक्छौँ । त्यसका लागि करिब तीन अर्ब जति खर्च लाग्न सक्छ,” उहाँले भन्नुभयो । उहाँका अनुसार प्रायः गुम्बा हिमाली क्षेत्रका दुर्गम ठाउँमा छन्, जहाँ सामग्री ढुवानी गर्दा बढी खर्च लाग्छ । गुम्बा पुनर्निर्माण गर्दा पुरानै स्वरूपमा ऐतिहासिक महत्त्व झल्कने गरी बनाउनुपर्ने भएकाले बढी पैसा लाग्ने उहाँको भनाइ छ ।
अहिले पुनर्निर्माण गरी हस्तान्तरण भएका गुम्बामा दोलखाको रोल्वालिङ साङ्गा क्ष्योलिङ गुम्बा, गोरखाको पुङ्गची गुम्बा हिङ्गा, नुवाकोटको चेङ्रेङ गुम्बा, सिन्धुपाल्चोकको घ्याङडाँडा घ्याङ गुम्बा हेलम्बु र साङ्लिङ बौद्ध गुम्बा सुनकोशी भएका छन् । अरू भूकम्प प्रभावित जिल्लाका ५७ वटा गुम्बा पुनर्निर्माणको चरणमा रहेको विभागले जनाएको छ ।
कति गुम्बा भत्किए कति निर्माण हुँदै छन्
भूकम्पले १२ जिल्लाका २१५ गुम्बा भत्किएको विभागका महानिर्देशक प्रधानाङ्गले जानकारी दिनुभयो । काठमाडौँको एक मात्रै सेदेन दार्जिलिङ गुम्बा भत्किएकोले अरू सबै उपत्यकाबाहिरका गुम्बा रहेको उहाँले बताउनुभयो ।
– वीरेन्द्र ओली
