काठमाडौँ, २२ चैत : नेपाललाई एक समृद्ध, आत्मनिर्भर, र स्थिर देश बनाउने सपना प्रत्येक पुस्ताले देख्दै आएको छ। तर, यो सपना अहिलेसम्म किन साकार हुन सकेन? किन नेपाल आर्थिक, सामाजिक, र राजनीतिक रूपमा अस्थिर रह्यो? किन यहाँका नागरिकहरू अवसर खोज्दै विदेश जान बाध्य छन्? यी प्रश्नहरूको उत्तर खोज्ने हो भने, हामीले विगतका गल्तीहरूलाई चिनेर अबको बाटो पहिल्याउनुपर्छ।
नेपाल बनिनसकेको प्रमुख कारणहरू के-के हुन्?
किन बनेन नेपाल?
नेपालको प्रमुख समस्या नेतृत्वको अस्थिरता हो। यहाँ सरकारहरू बारम्बार परिवर्तन भए, तर दीर्घकालीन नीति निर्माण भएन। विगत ३० वर्षमा नेपालमा दुई दर्जनभन्दा बढी सरकारहरू परिवर्तन भए, तर तिनले ल्याएका नीति दीर्घकालीन रूपमा कार्यान्वयन हुन सकेनन्। देशको विकासका लागि १०–२० वर्षसम्म एउटै नीति र योजनामा अगाडि बढ्ने प्रतिबद्धता चाहिन्छ, जुन हामीकहाँ देखिएको छैन।
२. कानुनी शासनको अभाव र भ्रष्टाचार
नेपालमा ऐन, कानुन, संविधान छन्, तर तिनको पालनामा ठूलो समस्या छ। न्यायालय, प्रशासन, तथा सुरक्षा निकायहरू प्रभावशाली देखिए पनि तिनमा राजनीतिक हस्तक्षेप उच्च छ। ठूला अपराधीहरू उन्मुक्ति पाउँछन्, साना अपराधीहरू कानुनी फन्दामा पर्छन्। सरकारी संयन्त्रहरूमा भ्रष्टाचार मौलाउँदै गएको छ। जसका कारण ठूला परियोजनाहरू समयमा सम्पन्न हुँदैनन्, अनि विदेशी लगानीकर्ताहरू नेपालमा लगानी गर्न हिच्किचाउँछन्।
३. दक्ष जनशक्तिको पलायन
नेपालको सबैभन्दा ठुलो क्षति भनेकै युवाशक्ति विदेश पलायन हुनु हो। वार्षिक लाखौं युवाहरू रोजगारीका लागि खाडी, मलेसिया, कोरिया, र अन्य मुलुकहरूतर्फ जान्छन्। उनीहरू आफ्नो श्रम, सीप, र ज्ञान विदेशी भूमिमा खर्च गर्छन्, जसले नेपालको समग्र विकास प्रक्रियामा ठूलो असर पारेको छ। योग्य जनशक्ति विदेशिएका कारण स्वदेशमा दक्ष कामदारको अभाव छ।
४. स्रोतसाधनको दुरुपयोग
नेपाल जलविद्युत, जडीबुटी, पर्यटन, कृषि, खानी जस्ता स्रोतसाधनले भरिपूर्ण देश हो। तर, यी स्रोतसाधनको सही उपयोग गर्न सकेका छैनौं। जलविद्युतको प्रचुर सम्भावना हुँदाहुँदै पनि बिजुली उत्पादनमा हामी आत्मनिर्भर बन्न सकेका छैनौं। कृषि उत्पादन वृद्धि गर्न नसक्दा हामी खाद्यान्नसमेत विदेशबाट आयात गर्न बाध्य छौं।
५. शिक्षा प्रणालीको कमजोरी
हाम्रो शिक्षा प्रणाली पुस्तकमुखी छ, सीपमूलक छैन। जसका कारण विद्यार्थीहरू पढेपछि बेरोजगार हुन्छन्। नेपाली शिक्षा प्रणाली अनुसन्धान र नवप्रवर्तन (innovation) मा केन्द्रित छैन। यही कारण नेपाल विज्ञान र प्रविधिको क्षेत्रमा पछाडि परेको छ।
अबको विकल्प के हो?
अब नेपाललाई अघि बढाउने समय आएको छ। विगतका कमजोरीहरू सुधार गर्दै नयाँ रणनीतिहरू अपनाउनुपर्छ। यहाँ केही मुख्य विकल्पहरू प्रस्तुत छन्:
१. स्थिर सरकार र दीर्घकालीन नीति
अबको नेपालमा सरकार फेरबदलको खेल अन्त्य गर्नुपर्छ। १०–२० वर्षसम्म स्थायित्वका साथ काम गर्न सक्ने नीति निर्माण गर्नुपर्छ। दीर्घकालीन सोच भएका नेताहरू अगाडि आउनुपर्छ।
२. कानुनी शासन र सुशासनको प्रवर्द्धन
नेपालमा सुशासन लागू गर्न भ्रष्टाचार उन्मूलन प्रमुख प्राथमिकता हुनुपर्छ। भ्रष्टाचार गर्ने जोसुकैलाई कानुनी कारबाही गर्ने नीति ल्याएर लागू गर्नुपर्छ। कानुनी शासन बलियो नबनी आर्थिक विकास सम्भव छैन।
३. स्वदेशमै रोजगारी सिर्जना गर्ने नीति
नेपाललाई वैदेशिक रोजगारीमा भर पर्ने मुलुकबाट स्वदेशमै रोजगारी सिर्जना गर्ने देश बनाउनुपर्छ। कृषि, पर्यटन, जलविद्युत्, सूचना प्रविधि (IT), र उत्पादन उद्योगहरूलाई प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ। यस्ता क्षेत्रमा लगानी बढाएर लाखौं नेपालीलाई स्वदेशमै रोजगारी दिन सकिन्छ।
४. शिक्षा प्रणालीमा सुधार
शिक्षालाई व्यावहारिक, सीपमूलक, र अनुसन्धानमुखी बनाउनु आवश्यक छ। प्राविधिक शिक्षालाई प्रवर्द्धन गरेर विद्यार्थीलाई उद्यमशीलता र नवप्रवर्तनको दिशामा प्रेरित गर्नुपर्छ। अनुसन्धान र प्रविधिमा लगानी नगरेसम्म नेपालले विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैन।
५. स्रोतसाधनको सही उपयोग
नेपालका प्राकृतिक स्रोतहरूको सही व्यवस्थापन गर्न जरुरी छ। जलविद्युत् उत्पादन बढाएर नेपाललाई ऊर्जामा आत्मनिर्भर बनाउनुपर्छ। कृषि क्षेत्रलाई आधुनिकीकरण गरेर खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ। खानी तथा अन्य प्राकृतिक सम्पदाको व्यवस्थित दोहन गरेर आर्थिक वृद्धिमा टेवा दिन सकिन्छ।
६. प्रविधि र डिजिटल अर्थतन्त्रको विकास
अब नेपाललाई डिजिटल युगमा अघि बढाउनुपर्छ। सूचना प्रविधिमा लगानी गरेर डिजिटल बैंकिङ, इ-कमर्स, स्टार्टअप, र अन्य प्रविधि-आधारित व्यवसायहरू प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ। डिजिटल नेपाल बनाउन सके हामीले विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छौं।
निष्कर्ष: अब नेपाल बनाउनुपर्छ!
नेपाल बनिनसकेको कारणहरू स्पष्ट छन्। तर, अब हामी दोषारोपण गरेर बस्ने होइन, समाधान खोज्ने बेला आएको छ। अबको नेपाल आत्मनिर्भर, सुशासित, प्रविधिमैत्री, र समृद्ध नेपाल हुनुपर्छ। यसको लागि सत्तामा बस्ने नेताहरू मात्र होइन, हरेक नागरिकले आफ्नो ठाउँबाट भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ।
हामी बदलियौं भने मात्र नेपाल बन्छ!
– एचबी ताम्राकार (युवा पत्रकार)
